سنگهای ادراری کلسیمی

تعداد بازدید:62240

در ۳۰ سال گذشته میزان شیوع سنگهای ادرای (Urinary Stones) رو به فزونی بوده است. یازده درصد مردان و ۶ درصد زنان تا سن ۷۰ سالگی مبتلا به سنگ ادراری خواهند شد. میزان شیوع سنگ ادراری در سفید پوستان سه برابر سیاه پوستان است. حدود ۸۰ درصد سنگهای کلیه از اگزالات کلسیم (Calcium Oxalate) و تعداد اندکی از فسفات کلسیم تشکیل شده اند. یعنی شایعترین سنگ ادراری، سنگهای کلسیمی و شایعترین آنها اگزالات کلسیم است.

برای تشخیص جنس سنگ باید آنرا تجزیه شیمیائی کرد. بعد از اولین حمله سنگ ادراری خطر عود در ۵ سال ۴۰ درصد و در ۲۰ سال ۷۵ درصد است. هزینه بستری در بیمارستان، جراحی و از دست دادن کار در آمریکا بعلت سنگ ادراری (Urinary Stones)، سالانه ۵ بیلیون دلار است. در بیمارانیکه دچار سنگ کلیوی (Kidney Stone) می شوند، میزان نارسائی کلیه و فشارخون بیشتر است. اگر بررسی کنیم، برای تشکیل بیشتر سنگهای کلسیمی (Calcium Urinary Stone) علتی پیدا خواهیم کرد. لازمه پیشگیری از تشکیل سنگ کلسیمی، مشخص ساختن علت آن است.

علت تشکیل سنگهای کلسیمی

اگر میزان املاح ادراری مثل اگزالات (Oxalate) در ادرار به مقداری برسد که دیگر قابل حل در ادرار نباشد، سبب کریستالزه شدن آن و تشکیل سنگ خواهد شد. اگر ما بیائیم به یک لیوان آب با قاشق شکر اضافه کنیم، شکر در ابتدا محلول در آب خواهد بود، ولی زمانی می رسد که دیگر شکر در آن میزان آب غیر محلول شده و بصورت کریستال در می آید، از این فرایند در تولید نبات استفاده می شود. اگر ما بخواهیم مقادیر بیشتری شکر در آب حل شود، باید میزان آب را زیاد کنیم یعنی شکر را از حالت اشباع شدن درآوریم. اگر میزان اگزالات ادرار زیاد شود و یا میزان حجم ادرار کاهش یابد، به نقطه ای می رسد که دیگر اگزالات غیر محلول بوده و رسوب می کند. اشباع ادرار از اگزالات کلسیم ربطی به pH ادرار ندارد ولی فسفات کلسیم در pH ما بین ۷-۶ زودتر به حالت اشباع می رسد. از این مکانیسم می توان استفاده کرد و با افزایش دادن pH ادرار، به بیمارانیکه دارای سنگ فسفات کلسیمی هستند کمک کرد که کمتر سنگ بسازند.

البته موضوع سنگ سازی به این سادگی نیست. ادرار حاوی موادی هست که تعدادی از آنها سنگ سازی را مهار کرده و تعدادی دیگر سنگ سازی را تسریع می کنند. مهمترین ماده ای که در ادرار سبب مهار سنگ سازی می شود، سیترات است. با توضیحاتی که در فوق داده شد، مشخص می شود هرگاه میزان اگزالات، کلسیم و حجم ادرار از حالت تعادل خارج شود، ادرار از اگزالات کلسیم (Calcium Oxalate) اشباع شده و اگزالات کلسیم رسوب خواهد کرد. شایعترین علت متابولیک در بیمارانیکه دارای سنگهای کلسیمی هستند، دفع بیش از حد کلسیم از طریق ادرار است. میزان دفع کلسیم در ۲۴ ساعت از راه ادرار در این افراد بیشتر از افراد عادی است. این بیماران میزان بیشتری از کلسیم از روده جذب می کنند ولی میزان کلسیم خون آنها طبیعی است، علتش این است که بلافاصله پس از جذب کلسیم از روده، آن از طریق کلیه ها دفع می شود. این افراد اگر کلسیم کمتر مصرف کنند (از طریق رژیم غذائی) باز میزان کلسیم دفع شده از طریق ادرار بیشتر از میزان کلسیم مصرفی خواهد بود. این کلسیم زیادی از استخوانها برداشت شده و دفع می شود. این افراد حتی اگر غذای فاقد کلسیم مصرف کنند، مثلا فقط قند مصرف کنند، باز کلسیم ادرار به میزان زیادی بالا خواهد بود. علاوه از آن افرادیکه دچار سنگ کلسیمی (Calcium Urinary Stone) می شوند، میزان دفع اگزالات از ادرار آنها بطور متوسط افزایش می یابد. یعنی این بیماران بیشتر از افراد عادی از راه ادرار اگزالات دفع می کنند. بیماران مبتلا به سنگ اگزالات کلسیم اگر ویتامین C و یا مواد پروتئینی مصرف کنند، اگزالات ادرار آنها زیاد می شود. موضوع مهم این است که بیمارانی مبتلا به سنگ اگزالات کلسیمی، نباید مصرف کلسیم را محدود کنند، مثلا لبنیات نخورند. برای تشکیل سنگ اگزالات کلسیمی، وجود اگزالات در ادرار ۱۵ برابر اهمیت بیشتری از کلسیم ادرار دارد. اگزالات اگر در روده آزاد بماند جذب شده و از راه کلیه دفع می شود، ولی اگر همزمان با اگزالات، کلسیم نیز در روده ها باشد، کلسیم به اگزالات چسبیده و سبب دفع آن می شود و از جذب اگزالات جلوگیری می کند. در حقیقت افرادیکه دارای سنگ اگزالات کلسیمی هستند، اگر کلسیم مصرف نکنند، میزان تشکیل سنگ در آنها افزایش می یابد.

سیترات در ادرار به کلسیم متصل شده و سبب می شود که کلسیم به حالت اشباع نرسد و از رسوب آن جلوگیری می کند. در افرادیکه میزان سیترات ادرار آنها اندک است، خطر تشکیل سنگهای کلسیمی بیشتر می شود. کاهش پتاسیم خون و مصرف بعضی از داروها مثل Topiramate سبب کاهش سیترات ادرار می شود. از طرف دیگر اگر میزان اسید اوریک ادرار زیاد شود، سبب تسریع در تشکیل سنگ اگزالات کلسیمی می شود، اسید اوریک قابلیت حلالیت اگزالات کلسیم را کاهش می دهد. مواد غذائی پروتئینی منشاء اسید اوریک ادرار هستند. ما برای پیشگیری از تشکیل سنگهای کلسیمی باید علت آن را پیدا کنیم و توسط بررسیهای دقیق می توان علت را پیدا کرد.

مهمترین علل تشکیل سنگهای کلسیمی به قرار زیر هستند:

علل طبی و جراحی

-بیماریهای روده ای مثل اسهال مزمن و سوء جذب
-جراحی روده مثل برداشتن قسمتی از روده باریک
-بیماری سارکوئیدوز
-نقرس
-شکستگی استخوان
-عدم حرکت طولانی مدت
-پرکاری تیروئید
-اختلالات مادرزادی کلیه ها

مصرف دارو: مصرف بعضی از داروها ممکن است منجر به تشکیل سنگهای کلسیمی شود، مهمترین این داروها عبارتند از:

-توپیرامات
-مکملهای کلسیمی
-مصرف مواد قلیائی
-ویتامین D

شغل و محیط: در بعضی از مشاغل میزان از دست دادن آب بدن چندین برابر شغلهای دیگر است:

-کار یدی در زیر نور آفتاب
-آب و هوای گرم

عوامل رژیم غذائی

-مصرف اگزالات بیش از حد (آجیل، اسفناج، ویتامین C )
-مصرف نمک بیش از حد: فست فودها و تعدادی از مواد غذائی کنسرو شده حاوی مقادیر زیادی نمک هستند.
-اختلال در خوردن، مثل استفراغ طولانی مدت و استفاده از مسهلها
-رژیم غذائی قدرتی، مثل استفاده ورزشکاران از مقادیر زیاد پروتئین و کالری

عوامل ارثی

-اگر بستگان درجه یک دارای سابقه سنگ ادراری باشند، احتمال تشکیل سنگ ادراری در سایر افراد خانواده بیشتر است.

برای پیشگیری از عود سنگهای کلسیمی اقدامات زیر کمک کننده هستند:

-مصرف مایعات: مایعات زیاد سبب می شود که اگزالات کلسیم به نقطع اشباع نرسد. حداقال میزان ادرار روزانه باید ۲ لیتر باشد. بسته به جنس، سن، محیط و -فعالیت بدنی میزان آب مصرفی برای تولید حداقل ۲ لیتر ادرار در روز متغیر خواهد بود.
-مصرف سدیم حتما باید محدود شود، میزان مجاز ۱۰۰ میلی مول در روز است. از طرف دیگر بهتر است میزان مصرف پروتئین نیز کمتر از یک گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن باشد.
-حداقل باید در روز ۱۰۰۰-۸۰۰ میلی گرم کلسیم مصرف شود تا هم تراکم استخوانها برقرار باشد و هم میزان اگزالات ادرار کاهش یابد.
-تجویز روزانه ۵۰-۲۵ میلی گرم هیدروکلروتیازید میزان ترشح کلسیم از ادرار را کم می کند.
-مصرف مواد قلیائی حاوی پتاسیم از رشد کریستالهای کلسیم جلوگیری می کند. برای اینکار سیترات پتاسیم به میزان ۲۰ میلی اکی والان در روز تجویز می شود.
-تجویز آلوپورینول به میزان ۳۰۰-۱۰۰ میلی گرم در روز با کاهش اسید اوریک ادرار، حلالیت نمکهای کلسیمی را افزایش می دهد.

بطور خلاصه:

-سنگهای کلسیمی (Calcium Urinary Stone) شایعترین سنگهای ادراری هستند.
-باید توسط بررسیهائی علت سنگ سازی مشخص شود.
-احتمال عود وجود دارد و نسبتاً زیاد است.
-افرادیکه دارای سنگ کلیه بوده اند، نباید منتظر درد شوند، این افراد باید هر شش ماه از نظر وجود سنگ کلیه بررسی شوند.
-بهتر است سنگ در داخل کلیه تشخیص داده شود. اگر سنگ از کلیه خارج شود هم سبب ایجاد درد شدید می شود و هم اینکه معمولاً با اقدامات ساده قابل درمان نیست و نیاز به اقدامات تهاجمی و هزینه زیاد دارد.
-با رعایت اقداماتی می توان از عود سنگهای ادراری (Urinary Stones) به مقدار زیادی کاست.
-بیماران مبتلا به سنگهای کلسیمی (Calcium Urinary Stone) نیاز به محدود ساختن کلسیم رژیم غذائی ندارند ولی اگر بخواهند از کلسیم به شکل مکمل استفاده کنند، باید با پزشک مشورت کنند.
-مصرف اگزالات باید به کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در روز محدود شود. مواد غذائی که میزان اگزالات آنها زیاد است به قرار زیر هستند:

اسفناج
ریواس
سبوس گندم
شکلات
چغندر
آجیل
حبوبات

---

---

آرشیو مقالات اورولوژی عمومی