عدم پریود شدن اولیه در خانمها – آمنوره اولیه

تعداد بازدید:2202

اختلالات پریود (Menstrual Disorders) در خانمها شایع است و اغلب موجب نگرانی خانمها می شود. یکی از این اختلالات عدم پریود شدن در ماههای پشت سرهم می باشد که در اصطلاح پزشکی به آن آمنوره (Amenorrhea) گفته می شود. آمنوره علل بسیار زیادی دارد و گاها علت آن عملکرد خود بیمار است.

اگر خانمی هیچوقت در طول زندگی پریود ماهیانه نداشته است به آن آمنوره اولیه (Primary Amenorrhea)  گفته می شود که می تواند علل خطیری مثل فقدان رحم یا واژن داشته باشد. از عوارض آن ناباروری است. آمنوره یک اصطلاح پزشکی است و هر خانمی که پریود نشود در اصطلاح می گویند که دچار آمنوره شده است. تقریباً تمامی خانمها در طول زندگی یک یا چند بار پریود نشدن را تجربه می کنند ولی آنرا آمنوره تلقی نمی کنند. آمنوره به حالتی اطلاق می شود که یک خانم سه ماه پشت سرهم پریود نشود. عده ای شش ماه را در نظر می گیرند.

آمنوره بر دو نوع است:

·                     اولیه (Primary Amenorrhea) که در آن یک دختری تا پایان سن ۱۶ سالگی هنوز پریود نشده باشد.

·                     ثانویه (Secondary Amenorrhea) که در آن خانم یا دختری پس از یک دوره پریودهای طبیعی (مثلا ۱۰ سال) دچار آمنوره می شود.

موضوع مورد بحث این مقاله آمنوره اولیه است یعنی یک خانمی در طول زندگی هیچوقت پریود را تجربه نکرده است.

اکثر دخترها ما بین ۱۸-۹ سالگی پریود می شوند. سن متوسط پریود شدن ۱۲ سالگی است. در نقاط گرمسیر ایران سن پریود شدن دخترها اکثراً پائین است. هر قدر پریود زودتر شروع شود، قد دختر کوتاهتر باقی می ماند. آمنوره اولیه ممکن است با یا بدون بلوغ اتفاق بیفتد.  آمنوره در دختران قبل از بلوغ، دوران حاملگی و بعد از یائسگی طبیعی است. اگر دختری تا سن ۱۳ سالگی پریود شروع نشود و علائم بلوغ مثل تکامل سینه در وی ظاهر نشوند، فرد باید از نظر  آمنوره اولیه بررسی شود.

پاتوفیزیولوژی

در بدن خانمها یک محوری وجود دارد که از بالا به پائین شامل موارد زیر است: غده هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و تخمدان. این سه عضو باید با هم هماهنگ کار کرده و به موقع هورمونهای مورد نیاز را ترشح کنند. این محور نه تنها برای داشتن یک سیکل ماهیانه طبیعی، بلکه برای داشتن قدرت باروری و نیز شروع بلوغ لازم است. غده هیپوتالاموس هورمونی به اسم GnRH ترشح می کند و این هورمون از طریق جریان خون به غده هیپوفیز رسیده و سبب ترشح دو هورمون LH و FSH توسط آن می شود، سپس این هورمونها به تخمدان منتقل شده و هر کدام یک وظیفه خاصی را انجام می دهند. فرایند سیکل ماهیانه  بشدت وابسته به غلظت هورمونها در خون است، مهمترین آنها استروژن و پروژسترون هستند. این دو هورمون مشخص می کنند که در یک سیکل ماهیانه ، رحم چه تغییراتی را بخود بگیرد.

·                     استروژن سبب رشد مخاط رحم می شود.

·                     پروژسترون در وسط سیکل ماهیانه  پس از تخمک گذاری تولید می شود. آن به استروژن کمک می کند تا مخاط رحم را در یک حالت آماده جهت لانه گزینی تخمک بارور شده آماده کند.

·                     کاهش پروژسترون خون همراه با استروژن، سبب ریزش مخاط رحم می شود که همان شروع پریود می باشد.

هر گونه تغییر در میزان هورمونهای فوق سبب تغییر در عادات ماهیانه و سبب تغییر در میزان باروری خانمها می شود.

آمنوره اولیه می تواند ناشی از اختلال در پنج سطح به شرح زیر باشد:

۱٫                   هیپوتالاموس

۲٫                   هیپوفیز

۳٫                   تخمدانها

۴٫                   رحم

۵٫                   واژن

در مواجه با یک خانمی که دارای آمنوره اولیه (Primary Amenorrhea) است باید بررسیهای لازم جهت تشخیص دقیق علت آمنوره اولیه انجام شوند. این بررسیها باید مقرون به صرفه بوده و در کوتاهترین مدت منجر به تشخیص گردند.

برای تشخیص لازم است در ابتدا اقدامات زیر صورت گیرند:

·                     اخذ تاریخچه از نظر وجود یک همچون مشکل در خانواده

·                     وجود یا عدم وجود صفات جنسی ثانویه

·                     سونوگرافی لگن

·                     اندازه گیری هورمونهای LH, FSH تیروئید و پرولاکتین خون

پس از اخذ موارد فوق در صورت لزوم می توان بررسیهای تخصصی بیشتری انجام داد.

میزان شیوع آمنوره اولیه حدود یک درصد است. در ۴۰ درصد علت اختلالات هورمونی و در ۶۰ درصد علت اختلالات تکاملی مثل عدم تشکیل واژن است.

آمنوره اولیه را از نظر علت می توان به سه دسته بزرگ تقسیم کرد:

·                     آناتومیکی

·                     هورمونی

·                     سرشتی

ولی در عمل برای اینکه به تشخیص دقیق و سریع برسیم، آمنوره اولیه را به دو دسته تقسیم می کنند:

·                     آمنوره اولیه که در آن خصوصیات جنسی ثانویه ایجاد شده اند

·                     آمنوره اولیه که در آن فرد فاقد خصوصیات جنسی ثانویه است

آمنوره اولیه که در آن خصوصیات جنسی ثانویه وجود دارند:

خصوصیات جنسی ثانویه همان خصوصیاتی هستند که در هنگام بلوغ در یک دختر ظاهر می شوند. اگر در یک خانمی آمنوره اولیه همراه با وجود خصوصیات جنسی ثانویه باشد، محتمل ترین تشخیصها موارد زیر خواهند بود:

·                     بلوغ دیررس سرشتی: در این بیماری اختلالات خاصی در دختر وجود ندارد، او فقط مقداری از همسالان خود در شروع پریود (منارچ) عقب است. پریود شروع خواهد شد ولی دیرتر از هم سنهای خودش. سنی که مادر و خواهر بزرگتر پریود شده اند مهم است. چون معمولاً  دختران یک مادر در سنی که وی پریود شده است، پریود می شوند. مهمترین مطلب این است که در این نوع آمنوره اولیه (Primary Amenorrhea) ، تمامی خصوصیات جنسی ثانویه ایجاد شده اند ولی پریود هنوز شروع نشده است.

·                     اختلال در تکامل سیستم ادراری – تناسلی: در این نوع آمنوره اولیه یک نقصی در تکامل سیستم ادراری – تناسلی وجود دارد، مثل عدم وجود سوراخ در پرده بکارت، فقدان رحم و فقدان واژن. فقدان واژن ممکن است توسط خود بیمار مدتها مورد توجه قرار نگیرد. اگر این خانمها دارای رحم باشند، به موقع پریود می شوند ولی خون در داخل رحم تجمع می یابد. در اوایل این بیماران بصورت دوره ای در هنگام پریود دچار درد شکم یا دل درد می شوند، ولی رفته رفته آنها دچار ورم در قسمت تحتانی شکم خواهند شد.

·                     خانمهائیکه دارای بیضه هستند: در بدن انسان هورمونهای مختلفی وجود دارند. این هورمونها بخودی خود کارآئی ندارند. هر هورمون دارای گیرنده مخصوص به خود است که هورمون مربوطه بر روی آن نشسته و اثرات خود را اعمال می کند. هورمون تستوسترون نیز دارای گیرنده مخصوص به خود است. در این بیماری، جنین پسر دارای گیرنده مخصوص هورمون تستوسترون نیست. در دوران جنینی ساختمانی در جنین وجود دارد که اگر هورمون مردانه وجود داشته باشد بصورت مردانه تکامل می یابد ولی اگر هورمون مردانه وجود نداشته باشد، حتی در جنین پسر، دستگاه تناسلی بشکل زنانه تکامل می یابد. در این جنینهای پسر که مبتلا به فقدان گیرنده مخصوص هورمون تستوسترون هستند، چون این هورمون نمی تواند اثرات خود را اعمال کند، در نتیجه دستگاه تناسلی خارجی به شکل زنانه تکامل پیدا می کند. اینگونه نوزادان اگر چه از نظر ژنتیکی پسر هستند ولی ظاهر دخترانه دارند. اما این به ظاهر دختران، فاقد دستگاه تناسلی داخلی زنانه مثل رحم و تخدان می باشند و در نتیجه آنها هیچوقت پریود نخواهند شد. اینگونه دختران وقتی به ما مراجعه می کنند با یک آزمایش ژنتیک متوجه می شویم که با اینکه آنها ظاهر کاملاً دخترانه دارند ولی ترکیب کروموزومی آنها مردانه یعنی ۴۶ XY است. بر حسب اینکه کمبود در گیرنده های هورمون تستوسترون چقدر باشد، علائم بالینی متفاوت خواهند بود و از این نظر تشخیص این بیماران گاهاً خیلی مشکل است. در موارد تیپیک این دختران فاقد رحم، لوله های رحمی، تخمدان و قسمت فوقانی واژن هستند. یعنی قسمت تحتانی واژن در آنها تشکیل می شود.

آمنوره اولیه که در آن خصوصیات جنسی ثانویه وجود ندارند:

اگر در یک خانمی آمنوره اولیه همراه با عدم وجود خصوصیات جنسی ثانویه باشد، محتمل ترین تشخیصها موارد زیر خواهند بود:

·                     نارسائی در غده هیپوتالاموس: همانطور که در بالا ذکر شد در بدن خانمها یک محوری وجود دارد که از بالا به پائین شامل موارد زیر است: غده هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و تخمدان. شروع بلوغ با شروع کار غده هیپوتالاموس می باشد. اگر غده هیپوتالاموس بعلت بیماری نتواند هورمون GnRH را ترشح کند، خانم مبتلا به کم کاری تخمدانها می شود. مهمترین عللی که سبب کم کاری غده هیپوتالاموس می شوند عبارتند از:

·                     بعضی از بیماریهای مزمن مثل:

-دیابت

-بیماری تیروئید

-بیماریهای التهابی روده

-نارسائی مزمن کلیه

-بیماری مزمن کبدی

-افسردگی

-کم کاری سیستم ایمنی بدن

-رژیم لاغری بسیار شدید

-پر خوری بسیار شدید

-ورزش حرفه ای

-سوء تغذیه

-پرتو درمانی مغز

-تومورهای سیستم عصبی مرکزی

-تخریب هیپوتالاموس یا هیپوفیز به هر دلیلی مثل پرتودرمانی، انفارکتوس غده ها و غیره

-سندرم شیهان: این یک سندرمی است که در آن بعلت خونریزی شدید در حین زایمان، خون به هیپوتالاموس و هیپوفیز نرسیده و اعضاء مذبور دچار انفارکتوس می شوند.

·                     بلوغ دیر رس سرشتی

·                     سندرم کالمن که در آن بعلت فقدان ترشح هورمون GnRH از غده هیپوتالاموس فرد دچار عدم بلوغ می شود. از خصوصیات این بیماران این است که بو را حس نمی کنند.

·                     تولید بیش از حد پرولاکتین در بدن: در موارد زیر ممکن است تولید بیش از حد پرولاکتین در بدن اتفاق بیفتد:

o                    سرطان کلیه

o                    کیست درموئید تخمدان

o                    ترانوم

o                    سرطان برنش

o                    گونادوبلاستوم (یک نوع سرطان تخمدان است)

·                     تغییر در متابولیسم پرولاکتین، یعنی پرولاکتین ترشح شده از غده هیپوفیز بطور طبیعی از بدن شسته نمی شود و در بدن تجمع می یابد، دو تا از مهمترین دلایل آن عبارتند از:

o                    نارسائی کلیه

o                    نارسائی کبد

عوارض آمنوره اولیه کدامها هستند؟

مهمترین عوارض آمنوره اولیه (Primary Amenorrhea) ناباروری و پوکی استخوان بعلت کمبود هورمونی است. بر حسب علت آمنوره اولیه سایر عوارض نیز محتمل هستند و باید حداکثر سعی را نمود که از عوارض بیماری جلوگیری و بیمار به حالت طبیعی برگردانده شود.

آیا می توان از آمنوره اولیه جلوگیری کرد؟

آمنوره اولیه یک علامت از یک بیماری است و بخودی خود یک بیماری جداگانه محسوب نمی شود. برای پیشگیری از آمنوره اولیه باید از علت زمینه ای آن جلوگیری کرد. بعضی موارد بدست خود بیمار ایجاد می شوند مثل رژیم غذائی خیلی شدید و ورزش حرفه ای. این موارد به راحتی توسط خود بیمار قابل جلوگیری هستند.

پیش آگهی یک خانم مبتلا به آمنوره اولیه چگونه است؟

پیش آگهی بستگی به علت آمنوره اولیه دارد. اگر علت اختلال در عملکرد غده هیپوتالاموس باشد، آمنوره اولیه به مقدار زیادی قابل درمان است، ولی اگر آمنوره اولیه دارای علل خطیر مثل فقدان رحم باشد، غیر قابل درمان محسوب می شود.

---

---

آرشیو مقالات سلامت بانوان