سنگ حالب و روشهای درمانی آن

تعداد بازدید:1684

سنگ حالب جزو سنگهای ادراری محسوب می شود ولی تفاوت عمده با سنگهای سایر قسمتهای سیستم ادراری دارد و اگر بدرستی با آن برخورد نشود ممکن است منجر به از بین رفتن کلیه گردد.

سیستم ادراری در انسان از ۴ قسمت اصلی تشکیل شده است که از بالا به پائین عبارتند از کلیه، حالب، مثانه و مجرای ادرار. هر یک از قسمتهای فوق می توانند مبتلا به سنگ ادراری شوند. اصطلاح سنگ ادراری یک اصطلاح کلی است و نشاندهنده وجود سنگ در یک قسمت از ۴ قسمت فوق است که به اشتباه اکثر مردم وجود سنگ در هریک از قسمتهای فوق را سنگ کلیه می نامند. ولی اصطلاح درست همان است که وجود سنگ بر حسب محل آن بیان شود: مثل سنگ کلیه، سنگ حالب، سنگ مثانه و سنگ مجرای ادرار. در این مقاله در مورد سنگ حالب صحبت خواهد شد.

سنگ حالب متفاوت از سنگهای سایر قسمتهای سیستم ادراری است و دارای اهمیت زیادی می باشد، عمده تفاوتها به قرار زیر هستند:

۱٫ درد بسیار شدید ایجاد می کند که یکی از شدیدترین دردها در علم پزشکی است. این درد همراه با حالت تهوع و استفراغ می باشد، علت آن این است که عصب گیری حالب با عصب گیری دستگاه گوارش مشترک است.

۲٫ سبب ایجاد انسداد ادراری می شود.

۳٫ اگر انسداد ادراری کامل باشد کلیه همانطرف ظرف ۸ هفته از بین می رود مثل اینکه با عمل جراحی کلیه برداشته شده است.

۴٫ بر خلاف سنگ کلیه نیاز به اقدام عاجل برای برطرف کردن دارد.

۵٫ اگر سنگ حالب دو طرفه باشد و هر دو انسداد کامل ایجاد کرده باشند، ادرار بیمار قطع می شود که به آن آنوری گفته می شود و اگر تشخیص داده نشده و درمان نشود، بیمار نیاز به دیالیز پیدا می کند.

۶٫ سنگ حالب دو طرفه از اورژانسهای پزشکی محسوب می شود.

۷٫ بیش از ۹۰ درصد سنگهای حالب منشا کلیوی دارند یعنی سنگ از کلیه خارج شده و وارد حالب می شود.

۸٫ بر خلاف سنگ کلیه، سنگ حالب را سونوگرافی نمی تواند خوب تشخیص دهد.

سنگ تا موقعی که در داخل کلیه است معمولا علامتی ندارد، ممکن است یک فرد چند عدد سنگ در داخل کلیه داشته باشد ولی متوجه حضور آنها در کلیه نباشد. در بسیاری از موارد سنگهای کلیه اتفاقی کشف شده و یا بیمار بعلت مشکلات دیگر آزمایش انجام می دهد و مشخص می شود که ادرار دارای خون است، بدنبال بررسی علت وجود خون در ادرار سنگ کلیه کشف می شود. تعداد زیادی از بیمارانیکه دارای سنگ کلیه هستند، دنبال درمان آن نمی روند. اگر اندازه سنگ در داخل کلیه کمتر از ۱۵ میلی متر یا یک و نیم سانتی متر باشد، با سنگ شکن برون اندامی در ۹۰ درصد موارد می شکند، ولی بیمار اکثرا توصیه پزشک را قبول نمی کند و آنقدر درمان سنگ کلیه را به تاخیر می اندازد که سنگ از کلیه خارج شده و وارد حالب می شود و نیاز به جراحی پیدا می کند و یک مشکل کوچک و کم هزینه (سنگ کلیه) تبدیل به یک مشکل بزرگ و پر هزینه (سنگ حالب) می شود. بنابراین باید حداکثر سعی و تلاش را کرد که سنگ در داخل کلیه درمان شود و اجازه خروج آن از کلیه داده نشود. گاها خروج سنگ از کلیه در شرایط نامناسب صورت می گیرد، مثلا مسافرت، رانندگی، ایستادن در ارتفاعات مثل داربست و غیره. بنده یک بیماری داشتم که در فصل زمستان با سنگ کلیه ۵ میلی متری که چند سال بود داشت با ماشین خود به مسافرت می رود، ساعت ۲ نصف شب در حالیکه رانندگی می کرد و برف شدید می بارید، سنگ از کلیه خارج می شود، بناچار متوقف و از شدت درد نمی تواند به رانندگی ادامه دهد. او تعریف می کرد که در عرض نیم ساعت ماشین وی زیر برف مخفی می شود و نجات وی از این حادثه بیشتر شبیه به معجزه بوده است. بدین دلیل خلبانان هواپیما اگر هر نوع سنگ ادراری داشته باشند تا درمان کامل آن حق پرواز ندارند.

حال اگر فردی دچار سنگ حالب شد چکار باید کرد؟

۱٫ اولین اقدام تشخیص دقیق سنگ حالب است، هر درد شدید و هر درد پهلوئی سنگ حالب نیست. باید اندازه، محل سنگ و آناتومی کلیه و حالب مشخص شود تا نوع درمان تعیین گردد. بهترین روش انجام عکس رنگی از سیستم ادراری است که در اصطلاح پزشکی به آن IVP گفته می شود.

۲٫ سنگ حالب همان سنگ کلیه است که از کلیه خارج می شود و بعلت درد شدید بیمار را به اورژانس می کشاند. سنگ حالب را بسته به محل آن (یک سوم فوقانی، یک سوم میانی و یک سوم تحتانی) به سه نوع فوقانی، میانی و تحتانی تقسیم می کنند. اگر سنگ از کلیه خارج شود و در چند سانتی متر اول حالب باشد با سنگ شکن برون اندامی تا ۷۰-۶۰ درصد موارد می توان سنگ را شکست. متاسفانه اولین کاری که در اورژانسها انجام می دهند، برای این بیماران قبل از تشخیص قطعی سرم تزریق می کنند، این سرم دو مشکل ایجاد می کند اول اینکه بعلت افزایش حجم ادرار سنگ را بطرف پائین می راند و شانس سنگ شکنی را از بین می برد و دوم اینکه بعلت حرکت دادن سنگ درد بیمار را شدیدتر می کند.

۳٫ اگر اندازه سنگ حالب کمتر از ۶ میلی متر باشد و حالب دارای تنگی نباشد، به احتمال ۸۰-۷۰ درصد با دارو درمانی دفع می شود، اینکه در چه مدت زمانی سنگ دفع خواهد شد، نمی توان مشخص کرد. آن بستگی به آناتومی حالب، محل ابتدائی سنگ، اندازه سنگ، داروهای تجویز شده و فعالیت بیمار دارد.

۴٫ اگر قبلا بر روی حالب عمل جراحی صورت گرفته و یا اینکه حالب دارای تنگی باشد، ممکن است سنگ با هر اندازه دفع نشود، آنرا بررسیها مشخص می کنند.

۵٫ اگر اندازه سنگ بیش از ۷-۶ میلی متر باشد احتمال دفع آن اندک است. سنگ بالای ۱۰ میلی متر امکان دفع ندارد و انسداد کامل ایجاد می کند. ولی موارد بسیار نادری هم هستند که بیمار سنگ بالای ۱۰ میلی متر را هم دفع کرده است.

۶٫ اگر پس از بررسی مشخص شود که سنگ حالب غیر قابل دفع است، منتظر شدن بیفایده بوده و سبب آسیب به کلیه خواهد شد. در یک همچون مواردی باید مداخله کرد.

شش روش برای درمان سنگهای حالب غیر قابل دفع وجود دارند:

۱٫ سنگ شکنی برون اندامی: آن در سنگهای یک سوم فوقانی حالب بیشتر کاربرد دارد ولی معمولا احتمال موفقیت این روش در درمان سنگ حالب حدود ۵۰ درصد است و باز پزشک است که تشخیص می دهد که آیا سنگ شکنی برون اندامی صورت گیرد یا نه؟

۲٫ سنگ شکنی درون اندامی: این روش یک عمل جراحی محسوب می شود و بیمار باید در بیمارستان بستری شده و زیر بیهوشی آن انجام شود. در این روش توسط وسایل بسیار ظریف از طریق مجرای ادرار وارد مثانه شده و از مثانه از طریق سوراخ حالب مربوطه وارد حالب شده و سنگ توسط سنگ شکنهای بخصوصی شکسته و قطعات آن خارج می شود. این روش امروزه روش اصلی برای درمان سنگهای حالب می باشد. آن در سنگهای یک سوم تحتانی حالب تا ۹۰ درصد موفقیت دارد. هر قدر سنگ در حالب بالاتر قرار گیرد میزان موفقیت این روش کمتر می شود. این روش سنگ شکن را در اصطلاح پزشکی تی یو ال، TUL می گویند که مخفف کلمات Transureteral Lithotripsy است. انجام عمل تی یو ال نیاز به گذراندن دوره های آموزشی مخصوص و تبحر مخصوص دارد و تمام جراحان کلیه و مجاری ادراری این روش را انجام نمی دهند.

۳٫ لاپاراسکوپی: در این روش دو یا چند سوراخ در جدار شکم ایجاد می کنند و با رفتن در داخل شکم حالب باز شده و سنگ خارج می شود. این روش چندان مرسوم نیست و در مواردیکه سنگ حالب را نتوان با تی یو ال درمان کرد، از این روش استفاده می کنند.

۴٫ عمل باز: دو دهه قبل تقریبا تمام موارد سنگ حالب که دفع نمی شدند بصورت عمل باز خارج می شدند. امروزه خیلی بندرت از این روش استفاده می شود، ولی در بعضی از موارد بناچار باید از این روش استفاده کرد.

۵٫ بسکت: در روش بسکت یک سوند حالب که در انتهای آن توری کار گذاشته شده است استفاده می شود. توسط مکانیسمی این تور که مثل چتر می باشد قابل باز و بسته شدن است. این عمل نیز زیر بیهوشی انجام می شود. در این روش باید بسکت به داخل حالب و پشت سنگ رانده شود سپس توری باز شود و به آرامی بسکت به خارج کشیده شود که لازم سنگ در داخل این طوری بیفتد و خارج شود. از این روش امروزه کمتر استفاده می شود.

۶٫ راندن سنگ بداخل کلیه و انجام سنگ شکنی برون اندامی: گاها بیمار دارای یک سنگ درشت مثلا ۱۵ میلی متری در یک سوم فوقانی حالب است، در این موارد می توان با وسایلی در اطاق عمل، سنگ را بطرف عقب بداخل کلیه راند و سپس آنرا با سنگ شکنی برون اندامی شکست.

بطور خلاصه:

۱٫ سنگ حالب از اروژانسهای پزشکی است.

۲٫ سنگ باید در داخل کلیه درمان شود تا تبدیل به سنگ حالب نشود.

۳٫ اگر سنگ حالب انسداد کامل ایجاد کند ظرف ۸ هفته کلیه از بین می رود.

۴٫ در بیماری که دارای سنگ حالب است حتما باید تکلیف سنگ روشن شود و بیمار نمی تواند با آن به زندگی روزمره ادامه دهد.

۵٫ اگر سنگی غیرقابل دفع است باید با مداخله آنرا خارج ساخت.

۶٫ روش عمده جراحی سنگ حالب تی یو ال، TUL می باشد که نیازمند وسایل بخصوص، گذراندن دوره آموزش مربوطه و تبحر و تجربه دارد.

 

---

• 
• 

---

آرشیو مقالات اورولوژی عمومی