عملکرد جنسی در مردان مبتلا به ضایعات نخاعی

تعداد بازدید:36432

بسیاری از مردانیکه مبتلا به آسیب به طناب نخاعی (Spinal Cord Injury) هستند، هم در عملکرد جنسی و هم در پدر شدن (صاحب فرزند شدن) از راه طبیعی مشکل پیدا خواهند کرد. علاوه از تغییرات فیزیکی، بسیاری از این مردان از نظر روحی و روانی نیز مشکل پیدا می کنند که مزیت بر علت می شود.

پس از اینکه مردی دچار آسیب به طناب نخاعی شد (Spinal Cord Injury)، وی و همسرش باید خود را با موقعیت جدید تطابق دهند، تا بتوانند به کمک همدیگر و پزشک تا حد امکان به مشکلات فائق آیند. شایعترین علل آسیب به طناب نخاعی عبارتند از: حوادث رانندگی (۴۴٪)، افتادن از بلندی (۱۸٪)، دعواهای خیابانی (۱۷٪) و فعالیتهای ورزشی (۱۳٪). میزان شیوع آن در آمریکا ۸ مورد در سال به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است. آسیب به طناب نخاعی در مردان ۴ برابر زنان دیده می باشد و نزدیک به ۸۰ درصد بیماران مبتلا به آسیب به طناب نخاعی، مرد هستند.

آناتومی طناب نخاعی

طناب نخاعی دارای چهار قسمت اصلی است: نخاع گردنی که دارای ۸ سگمان یا قطعه می باشد و از ۸-۱ نامگذاری می شود، نخاع سینه‌ای که دارای ۱۲ قطعه بوده و از ۱۲-۱ نامگذاری می شود، نخاع کمری که دارای ۵ قطعه بوده که از ۵-۱ نامگذاری می شود و بالاخره نخاع خاجی که دارای ۵ قطعه بوده و از ۵-۱ نامگذاری می شود (به شکل مراجعه شود). بسته به اینکه کدام قسمت نخاع آسیب دیده باشد و شدت آسیب چقدر باشد (ناقص یا کامل) علائم متفاوتی ایجاد خواهند شد.

سطح ضایعه

سطح یا محل ضایعه است که مشخص می کند کدام قسمت از بدن فرد و چه عملکردهای مختل شده‌اند. هر قدر سطح ضایعه در نخاع بالاتر باشد، حس و حرکت بیمار بیشتر مختل می شود. مثلاٌ آسیب به طناب نخاعی گردنی ممکن است بیمار را کاملاً فلج ساخته و بیمار جهت نفس کشیدن نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی داشته باشد. یعنی بعلت فلج عضلات تنفسی، بیمار قادر به نفس کشیدن نیست. آسیب به طناب نخاعی گردنی سبب فلج چهار دست و پا می شود. این بیماران در زیر سطح ضایعه، حس خود را از دست داده و کنترلی بر روده و مثانة خود ندارند (بی اختیاری ادراری و بی اختیاری مدفوعی). ضمن اینکه دچار نوع بخصوصی از اختلال جنسی (Sexual Dysfunction) نیز می شوند. آسیب به طناب نخاعی سینه‌ای سبب فلج دو پا شده ولی معمولاً دستها عملکرد طبیعی دارند. این بیماران نیز ممکن است کنترل روده و مثانة خود را از دست داده و مبتلا به اختلال جنسی شوند. آسیب به طناب نخاعی کمری سبب فلج دو پا می شود. آسیب به طناب نخاعی خاجی نادر است. این بیماران مبتلا به اختلال جنسی و عدم توانائی کنترل مثانه و روده می شوند.

ضایعۀ کامل یا ناقص

نوع ضایعه شدت آسیب را نشان می دهد. اگر بیماری مبتلا به آسیب نخاعی کامل شود، در زیر سطح ضایعه حس و حرکت را بطور کامل از دست می دهد. اگر ضایعه ناقص باشد، در زیر سطح ضایعه مقداری حس یا حرکت باقی می ماند.

عملکرد جنسی طبیعی

ابتدا لازم است توضیح مختصری در مورد چگونگی عملکرد جنسی طبیعی برای خوانندگان محترم ارائه نمایم تا روشن شود که پس از آسیب به طناب نخاعی چه اتفاقی می افتد. برای ایجاد حالت نعوظ طبیعی، باید ارتباط مابین مغز و دستگاه تناسلی دست نخورده و سالم باشد. اینکه ما بتوانیم به تحریکی پاسخ مناسب بدهیم یا نه، بستگی به محل و وسعت ضایعة نخاعی دارد. اگر یک قسمتی از نخاع قطع شود، سیگنالهائی که از مغز می آیند نمی توانند به دستگاه تناسلی برسند و بر عکس سیگنالهائیکه از دستگاه تناسلی منشاء می گیرند نمی توانند خود را به مغز برسانند. در یک مرد طبیعی دو نوع نعوظ اتفاق می افتد. اولین نوع، نعوظ روانی است. احساس انسان، پاسخ وی به تحریکات جنسی را کنترل می کند. مغز منشاء نعوظهای روانی می باشد. فرایند نعوظ روانی با افکار، تصورات، دیدن، شنیدن و هر آنچه که سبب برانگیختگی فرد می شوند، شروع می گردد. پس از برانگیختگی، سیگنالها از مغز توسط اعصاب از طناب نخاعی پائین آمده و به قطعات سینه‌ای دهم تا کمری دوم می رسند. یعنی این سیگنالهائیکه از مغز می آیند وارد قطعات سینه‌ای دهم، یازدهم، دوازدهم، و قطعات کمری یکم و دوم می شوند. از نواحی فوق سیگنالهای ثانویه از طریق اعصاب به آلت تناسلی رفته و سبب نعوظ روانی در مرد می شوند. نوع دوم، نعوظ رفلکسی یا تماسی یا لمسی است. این نوع نعوظ با تماس فیزیکی مستقیم آلت تناسلی و سایر قسمتهای دستگاه تناسلی شروع می شود. نعوظ رفلکسی غیر ارادی است (تحت کنترل فرد نمی باشد) و نیازی به افکار، فانتزی و یا دیدن و غیره ندارد. در طول طناب نخاعی دو مرکز برای انتقال سیگنالهای عصبی مسئول نعوظ وجود دارند. مرکز نعوظ روانی که در قطعات تحتانی نخاع سینه‌ای واقع شده است. این مرکز مسئول نعوظ ناشی از افکار، فانتزی، دیدن و غیره می باشد. مرکز دوم، مرکز نعوظ رفلکسی یا لمسی می باشد. این مرکز در قطعات دوم تا چهارم نخاع خاجی متمرکز است. لمس دستگاه تناسلی، مرکز نعوظ رفلکسی را فعال می کند.

عملکرد جنسی پس از آسیب به طناب نخاعی

در مردیکه دچار آسیب به طناب نخاعی شده است، چگونگی حفظ نعوظ روانی بستگی به محل ضایعه و شدت آن (ناقص یا کامل) دارد. بیش از ۵۰ درصد مردانیکه دچار آسیب به طناب نخاعی می شوند، در بدست آوردن نعوظ و یا حفظ آن برای برقراری یک رابطة زناشوئی طبیعی مشکل دارند. اگر در قسمتهای فوقانی طناب نخاعی (بالای قطعة دهم سینه‌ای) آسیب کامل اتفاق بیفتد،‌ دیگر سیگنالهای مغز نمی توانند خود را به مرکز نعوظ روانی رسانده و بنابراین این گونه مردان قابلیت نعوظ روانی خود را از دست می دهند. یعنی دیگر، افکار، فانتزی، دیدن و غیره سبب ایجاد نعوظ در این مردان نمی شود. اینگونه مردان جهت بدست آوردن نعوظ نیاز به تحریک لمسی (تماسی) دارند. به عبارتی دیگر، این مردان وابسته به تحریک فیزیکی هستند. حال اگر مردی دچار آسیب به طناب نخاعی در زیر قطعة دهم سینه‌ای شود،‌ مرکز خاجی تحت تأثیر قرار گرفته و نعوظ رفلکسی یا لمسی آسیب می بیند. اینگونه مردان برای بدست آوردن نعوظ، وابسته به افکار، تصورات و حس خود می باشند. علاوه از محل ضایعه (قسمت فوقانی یا تحتانی طناب نخاعی) شدت ضایعه نیز در نوع اختلال ایجاد شده مؤثر است. در کل عملکرد جنسی مردانیکه دچار آسیب ناکامل و یا آسیب به قسمتهای تحتانی نخاع هستند، بهتر از مردانی است که دچار آسیب کامل یا آسیب به قسمتهای فوقانی نخاع می باشند. قاعده بر این است اگر مردی در قطعات پائینی نخاع دچار آسیب ناکامل شود، احتمال حفظ نعوظ روانی در وی خیلی بیشتر از مواردی است که مرد دچار آسیب ناکامل قطعات فوقانی نخاع می شود. در مردانیکه آسیب کامل است، احتمال حفظ نعوظ روانی اندک است. اگر در مردی که دچار آسیب به طناب نخاعی شده است، قطعات نخاعی خاجی دوم تا چهارم آسیب ندیده باشند، بسیاری از آنها می توانند با تحریک مستقیم ناحیة تناسلی دارای نعوظ رفلکسی شوند. چون هر نوع آسیب به طناب نخاعی متفاوت از دیگری است، بنابراین تظاهر بالینی ضایعات نیز کاملاً متفاوت خواهند بود.

آسیب به طناب نخاعی (Spinal Cord Injury) یک حادثة بسیار ناگوار است که تمامی جنبه‌های زندگی یک مرد را تحت تأثیر قرار می دهد. بسیاری از این بیماران بعلت مشکلات ادراری دارای سوند مجرا هستند. در بسیاری از اینها بعلت آسیب نخاعی فشار مثانه بشدت افزایش می یابد. هر گونه افزایش فشار مثانه منجر به آسیب به کلیه می شود. یکی از علل مهم مرگ و میر مبتلایان به آسیب به طناب نخاعی، عفونت و از بین رفتن کلیه‌ها است.

مشکلات باروری

در بسیاری از مبتلایان به آسیب به طناب نخاعی، بیمار نمی تواند از راه طبیعی پدر (صاحب فرزند) شود. در حالت طبیعی، هنگام انزال، گردن مثانه بسته شده و مایع منی بیرون می ریزد. اگر بعلت آسیب به نخاع، حین انزال گردن مثانه بسته نشود، منی به طرف عقب برگشته و وارد مثانه می شود و در آنجا محتویات ادرار بیمار، منجر به آسیب به نطفه‌های مرد (اسپرم) می شود. به این حالت، انزال پس‌گرد (Retrogade Ejaculation) گفته می شود، که در آن برای صاحب فرزند شدن نیاز به اقدامات پیچیده‌ای است. یکی از راهها این است که توسط دستگاههای در ناحیة تناسلی تحریک ایجاد کرده و مرد دچار انزال می شود. از منی انزال شده اسپرم بدست آورده و اقدام به لقاح مصنوعی در آزمایشگاه می کنند. گاهاً اینگونه اقدامات برای ایجاد انزال با شکست مواجه می شوند. در این موارد پس از انزال، با فرایندهای پیچیده‌ای اسپرم را از مثانه تهیه کرده و سپس در آزمایشگاه اقدام به لقاح مصنوعی می کنند. غرض از ذکر مطالب فوق، این است که اختلال در نعوظ فقط قسمت کوچکی از مشکلات این افراد است.

سایر اختلالات جنسی (Sexual Dysfunction) در مردان مبتلا به آسیب به طناب نخاعی

نعوظ، انزال و ارگاسم سه پدیدة کاملاً جدا از همدیگر می باشند. در آسیب به طناب نخاعی (SCI) ممکن است انزال و ارگاسم مرد نیز مختل شود. بسته به محل ضایعه، یک مرد ممکن است مبتلا به یک، یا دو و یا هر سه نوع اختلال جنسی شود. فقط ۲۰-۱۰ درصد مردان مبتلا به آسیب به طناب نخاعی (SCI) می توانند با رابطة جنسی انزال داشته باشند. از آنطرف یک دوم تا دو سوم این مردان توانائی خود در رسیدن به ارگاسم را از دست می دهند. حتی اگر مکانیسم انزال در این مردان بطور طبیعی کار بکند، ممکن است آنها با رسیدن به ارگاسم همان لذت جنسی قبل از آسیب نخاعی را نتوانند تجربه کنند.

درمان اختلال نعوظ

درمان مردان مبتلا به اختلال نعوظ (Erectile Dysfunction) ناشی از آسیب نخاعی خیلی متفاوت از مردان سالم و گاهی بسیار مشکل است. متأسفانه بعلت آمار بسیار بالای حوادث رانندگی در کشورمان، روزبروز بر تعداد مردان جوان مبتلا به آسیب به طناب نخاعی افزوده می شود. این افراد اگر بخوبی درمان نشوند، ممکن است منجر به از هم پاشیدن زندگی آنها شود. درمان اختلال نعوظ (Erectile Dysfunction) در این مردان، جدا از درمان سایر مشکلات این بیماران نیست. یعنی درمان مردان مبتلا به آسیب به طناب نخاعی، چند جانبه است. ولی ما فقط در این بحث، از درمانهای موجود برای اختلال نعوظ این مردان صحبت می کنیم. اولین قدم درمانی تجویز داروهای خوراکی است. ولی باید در نظر داشته باشیم که بعلت آسیب به اعصاب آلت تناسلی، درمان با داروهای خوراکی چندان مؤثر نمی باشد. ممکن است همراه با تجویز داروی خوراکی بیمار نیاز به تحریک لمسی ناحیة دستگاه تناسلی داشته باشد. گاهاً بعلت مشکلاتی، این بیماران نمی توانند دارو مصرف کنند و یا تجویز عده‌ای از داروها در آنها ممنوع است، در این موارد باید از اقدامات درمانی دیگر استفاده کرد. قدم دوم درمانی در این بیماران استفاده از شیافهای داخل مجرائی است. آن هم مؤثر و هم خیلی کم عارضه است. امروزه یک داروی مؤثری در شکل شیاف داخل مجرائی تولید شده است که توسط دستگاهی وارد مجرای ادرار می شود و دارو از مخاط مجرا جذب و سبب نعوظ در مرد می گردد. لازمة استفاده از این روش درمانی، سالم بودن دستها است. متأسفانه عده‌ای از این بیماران، چهار دست و پا فلج هستند و خودشان نمی توانند از دارو استفاده نمایند، در همچون مواردی می توان از همسر بیمار کمک گرفت. اگر این روش درمانی مؤثر واقع نشود، می توان برای بیمار از داروهائیکه داخل آلت تناسلی تزریق می کنند، استفاده نمود. این روش درمانی در این بیماران بسیار مؤثر است. برای اینکار انواع داروهای مختلف در بازار وجود دارند، بسته به شرایط بیمار، پزشک نوع داروی وی را مشخص خواهد کرد. در دو جلسه، تزریق دارو به بیمار آموزش داده می شود، و پس از آن بیمار در منزل، خودش می تواند بسته به نیاز، تزریق را انجام دهد (مثل بیماران دیابتی که انسولین تزریق می کنند). باید متذکر شد که تزریق در داخل آلت تناسلی دارای عوارض مخصوص بخود نیز می باشد. گاهاً هیچکدام از روشهای درمانی فوق مؤثر نمی افتند، در این موارد می توان برای بیمار از انواع مختلف پروتزهای آلت تناسلی استفاده کرد. پروتزهای آلت تناسلی انواع گوناگون دارند و بسته به نیاز بیمار می توان نوع مناسب را برای بیمار انتخاب کرد.

تطابق

قبل از حادث شدن آسیب به طناب نخاعی (Spinal Cord Injury)، خانواده به راحتی کنار همدیگر زندگی می کردند. پس از حادث شدن آسیب به طناب نخاعی به یکباره همه چیز عوض می شود. شرایط قبل و بعد از حادث شدن آسیب به طناب نخاعی کاملاً متفاوت هستند. مرد علاوه از مشکلات فیزیکی بسیاری که پیدا می کند، از نظر روحی نیز تحت فشار شدید قرار می گیرد. بسیاری از این مردان کار خود را از دست می دهند، نه تنها قادر به انجام کارهای روزمره نمی باشند، گاهاً حتی قادر به پرداخت قروض خود و کرایه خانه نیز نیستند. این فقط گوشه‌ای از مشکلات این مردان است. بنابراین اختلال در نعوظ این مردان نه تنها دارای علت فیزیک و جسمی است، بلکه یک جزء روانی بسیار مهم نیز دارد و باید در موقع درمان تمام موارد فوق را مد نظر قرار داد. برای تطابق با شرایط جدید، خانواده ممکن است نیاز به ماهها و یا سالها زمان داشته باشد و در مواردی نیز فرد بیمار و خانواده تا آخر عمر نمی توانند خود را با شرایط جدید تطبیق دهد.

اختلال رفلکسی خودکار

این موضوع ربطی به اختلال نعوظ در آسیب به طناب نخاعی (SCI) ندارد ولی چون خیلی مهم است مختصری در مورد آن توضیح داده می شود. این حالت در افرادی اتفاق می افتد که در بالای قطعة ششم سینه‌ای دچار آسیب به طناب نخاعی می شوند. در این حالت یک عده محرکهائی (مثلاً پر شدن مثانه، لمس یک نقطه‌ای از بدن و غیره) سبب فعال شدن سیستم عصبی و افزایش فوق‌العاده شدید فشارخون می شوند. فشار خون در این حالت بطور خطرناکی بالا می رود (مثلاً ۲۵۰ میلی متر جیوه). افزایش فشارخون در این حد ممکن است سبب سکتة مغزی، تشنج و حتی مرگ شود. اینکه شما نیز ممکن است مبتلا به اختلال رفلکسی خودکار شوید یا نه، حتماً با پزشک معلج خود مشورت نمائید.

رعایت یک عده نکاتی اهمیت بسزائی در پیشگیری از عوارض آسیب نخاعی (SCI)، و بهبود عملکرد جنسی مرد دارد. مهمترین این نکات به قرار زیر هستند:

۱٫ یکی از خطرات جدی برای این بیماران، زخم بستر است. بیماران مبتلا به آسیب به طناب نخاعی بعلت از دست دادن حس خود، درد را احساس نمی کنند. بنابراین اگر به مدت طولانی در یک وضعیت ثابت قرار گیرند، ممکن است بعلت فشار وارده، بافت بمیرد و در محل مذبور زخم ایجاد شود. این زخمها در ناحیة لگن شیوع بیشتری دارند. بنابراین اولین توصیه،‌ انجام اقداماتی برای جلوگیری از ایجاد زخم بستر است.

۲٫ باید توسط اقداماتی عضلات اعضاء فلج شده را تقویت و از آسیب بیشتر آنها جلوگیری کرد. داشتن توانائی فیزیکی مناسب از ملزومات رابطة زناشوئی موفقیت آمیز است.

۳٫ هرچه زودتر پس از آسیب به نخاع (Spinal Cord Injury)، باید روابط زناشوئی را از سر گرفت. تأخیر در شروع روابط زناشوئی، سبب شدیدتر شدن مشکلات می شود.

۴٫ درمان اختلالات جنسی در مردان مبتلا به آسیب به طناب نخاعی نیازمند مداخلة فعال همسرانشان است. اگر لازم باشد، همسر مرد مبتلا به آسیب به طناب نخاعی باید آموزشهای لازم را ببیند.

۵٫ درمان مشکلات جنسی در این بیماران باید همراه با در نظر گرفتن سایر مشکلات جسمی، روانی، عاطفی و خانوادگی این بیماران باشد، و گرنه اقدامات درمانی با شکست مواجه خواهند شد.

۶٫ اقدامات توانبخشی سبب بهبود عملکرد فیزیکی مرد و بدنبال آن بهبود عملکرد جنسی می شود.

۷٫ تغذیه و غذای مناسب از ارکان درمان این بیماران است. استفاده از مقادیر مناسب از پروتئینها، کربوهیدراتها، فیبرها، مواد معدنی و ویتامینها، کمک به روند بهبودی و ارتقاء کیفیت زندگی می کند.

۸٫ بعلت اختلال در عصب گیری روده‌ها، لازم است روزانه از غذاهائی استفاده شود که حداقل حاوی ۳۵-۲۵ گرم فیبر باشد.

۱۰٫ این بیماران چون بدون حرکت هستند، کلسیم از استخوانها حرکت کرده و وارد خون می شود. بنابراین احتمال ایجاد سنگهای ادراری در این بیماران زیاد است. مصرف مقادیر زیادی آب و پرهیز از غداهای حاوی اگزالات فراوان (مثل نوشایه، حبوبات و شکلات)، در پیشگیری از سنگهای ادراری خیلی کمک کننده است. هرگونه مشکل جسمی و روانی می تواند در عملکرد جنسی این بیماران اثر سوء داشته باشد. باید حداکثر سعی و تلاش را نمود تا از عوارض بیماری که می توانند بالقوه خطرناک باشند، جلوگیری کرد.

همانطور که از عنوان این نوشتار بر می آید، موضوع مقاله اختلالات جنسی در مردان مبتلا به آسیب به طناب نخاعی بود. اختلالات جنسی در زنان مبتلا به آسیب به طناب نخاعی یک مقولة کاملاً جداگانه و متفاوت می باشد که در مقاله جداگانه ای به آن پرداخته شده است.

---

• 

---

آرشیو مقالات تخصصی اورولوژی مردان