سیکل یا عادت طبیعی ماهیانه در خانمها

تعداد بازدید:3281

خانمها باید از فیزیولوژی ۵ مورد حتماً اطلاعات کافی داشته باشند تا نسبت به درک و فهم ساختار بدن خود و بیماریها واقف شوند. بسیاری از مراجعات به پزشکان ناشی از کم اطلاعی می باشد و متأسفانه این کم یا بی اطلاعی حتی در ما بین طبقه تحصیل کرده هم زیاد است. این ۵ مورد عبارتند از: فیزیولوژی سیکل ماهیانه, فیزیولوژی باروری، فیزیولوژی جنسی در خانمها، فیزیولوژی جنسی در مردان و فیزیولوژی باروری در مردان.

در هر سنی می توان موارد مورد نیاز آن سن را آموزش داد. مثلاً خانمهای در شرف ازدواج لازم است اطلاعات عمومی و کافی در مورد فیزیولوژی جنسی و باروری در مرد و زن را بدانند. آن سبب می شود که خانمها بهتر از بدن خود آگاه شوند و در ضمن در مواجه با اختلالات و بیماریها با دید باز عمل کنند.

سیکل یا عادت ماهیانه (Menstruation) فرایندی است که بدن یک خانم از آن عبور می کند تا وی را آماده بارداری کند. حدود یک ماه طول می کشد تا مخاط رحم آمادگی لازم برای پذیرش جنین پیدا نماید. وقتی تخمک بارور نشود و جنینی برای لانه گزینی وجود نداشته باشد، پوشش مخاطی رحم شروع به ریزش می کند که همان خونریزی در حین عادت ماهیانه یا پریود (Normal Menstrual Cycle) می باشد. عادت ماهیانه از حدود سن ۱۲ سالگی شروع و تا حدود سن ۵۰ سالگی ادامه پیدا می کند که به آن یائسگی می گویند. سن شروع بلوغ و سن یائسگی بشدت در جوامع مختلف متفاوت است. یک سیکل ماهیانه از اولین روز خونریزی یک پریود تا اولین روز خونریزی پریود بعدی محاسبه می شود. مدت آن معمولاً ۲۸ روز است ولی ممکن است کوتاهتر یا بلندتر نیز باشد. اکثر دختران معمولاً ما بین ۱۴-۱۱ سالگی پریود می شوند. خانمها معمولاً ما بین ۵۰-۳۹ سالگی کمتر پریود می شوند که نشانه فرا رسیدن موعد یائسگی است. در نوجوانی و در دهه چهلم زندگی، خانمها پریود طولانی تر را تجربه می کنند و یا اینکه در آنها طول مدت پریود ماهیانه به مقدار زیادی از ماهی به ماه دیگر تغییر می یابد. خانمها باید موقعی به پزشک مرالجعه کنند که تغییرات عمده و پایدار در پریود آنها مشاهده شود. اگر خانمی سه بار یا بیشتر دارای خونریزی ماهیانه بیش از ۷ روز و یا خونریزی شدید باشد، باید به پزشک مراجعه کند.

چه چیزی پریود یا سیکل ماهیانه را کنترل می کند؟

در بدن خانمها یک محوری وجود دارد که از بالا به پائین شامل موارد زیر است: غده هیپوتالاموس، غده هیپوفیز و تخمدان. این سه عضو باید با هم هماهنگ کار کرده و به موقع هورمونهای مورد نیاز را ترشح کنند. آن نه تنها برای داشتن یک سیکل ماهیانه طبیعی، بلکه برای داشتن قدرت باروری و نیز شروع بلوغ لازم است. غده هیپوتالاموس هورمونی به اسم GnRH ترشح می کند و این هورمون از طریق جریان خون به غده هیپوفیز رسیده و سبب ترشح دو هورمون LH و FSH توسط آن می شود، سپس این هورمونها به تخمدان منتقل شده و هر کدام یک وظیفه خاصی را انجام می دهند. فرایند سیکل ماهیانه بشدت وابسته به غلظت هورمونها در خون است، مهمترین آنها استروژن و پروژسترون است. این دو هورمون هستند که مشخص می کنند که در یک سیکل ماهیانه رحم چه تغییراتی را بخود بگیرد.

· استروژن سبب رشد مخاط رحم می شود.
· پروژسترون در وسط سیکل ماهیانه پس از تخمک گذاری تولید می شود. آن به استروژن کمک می کند تا مخاط رحم را در یک حالت آماده جهت لانه گزینی تخمک بارور شده آماده کند.
· کاهش پروژسترون خون همراه با استروژن سبب ریزش مخاط رحم می شود که همان شروع پریود می باشد.
هر گونه تغییر در میزان هورمونهای فوق سبب تغییر در عادات ماهیانه و سبب تغییر در میزان باروری خانمها می شود. به عنوان مثال در نوجوانان و در سن حول و حوش یائسگی، میزان هورمون پروژسترون کاهش می یابد. به این دلیل عادات ماهیانه سنگین (خونریزی زیاد) سنین فوق شایع است. یک عده مواردی سبب تغییر در عادات ماهیانه می شوند، از تعدادی از آنها فقط در این قسمت نام برده می شود و در مقالات جداگانه در مورد اختلالات پریود به تفصیل صحبت شده است.

موارد زیر ممکن است سبب اختلال در پریود شوند:

· استفاده از قرصهای ضد حاملگی
· کاهش چربی بدن (مثل خانمهائیکه رژیم لاغری سخت دارند)
· کاهش شدید وزن بدن
· چاقی
· استرس
· ورزش حرفه ای
پاتوفیزیولوژی

برای درک و فهم بهتر فرایند پریود، فیزیولوژی پریود در زیر شرح داده می شوند. فرایند پریود (Menstruation) شامل یک تعداد تغییرات هورمونی است که بدنبال هم اتفاق می افتند. این فرایند کاملاً هماهنگ شده است، طوریکه در ابتدا تخمدانها آماده تخمک گذاری شده و سپس مخاط رحم طوری تغییر می یابد که آماده لانه گزینی جنین در صورت اتفاق افتادن حاملگی گردد. اگر تخمکی که توسط تخمدان آزاد شده است، بارور نشود پریود اتفاق می افتد.

یک سیکل یا دوره پریود (Normal Menstrual Cycle) از سه مرحله یا فاز تشکیل شده است. در هر فاز هورمونها بخصوصی ترشح می شوند. هر کدام از این هورمونها یک بافت یا عضو هدف دارند یعنی یک هورمون بخصوص بر روی عضو بخصوص تأثیر گذاشته و سبب ایجاد اثرات مربوطه می شود.

سه مرحله یا فاز پریود عبارتند از:

· فاز فولیکولی: اولین روز پریود یا همان اولین روزی که خونریزی اتفاق می افتد روز اول سیکل ماهیانه محسوب می شود. سیزده روز بعد از آن فاز فولیکولی را تشکیل می دهد. برای شروع فاز فولیکولی غده هیپوتالاموس هورمونی به اسم GnRH ترشح می کند که این هورمون توسط جریان خون به غده هیپوفیز رسیده و سبب می شود که غده هیپوفیز هورمونی به اسم FSH ترشح کند. این هورمون توسط جریان خون به تخمدانها رفته و سبب تحریک فولیکولهای تخمدان برای تولید تخمک می شود. در روزهای اول فاز فولیکولی میزان هورمون FSH بتدریج زیاد می شود و آن بر روی سلولهای بخصوصی در تخمدان تأثیر گذاشته و آن سبب تولید هورمون استرادیول (یک نوع استروژن) می شود. میزان تولید استرادیول رفته رفته به آهستگی در طی فاز فولیکولی افزایش می یابد و سبب می شود که فقط یک فولیکول که بیشتر از همه گیرنده استروژن دارد به تکامل برسد و به آن فولیکول غالب می گویند. سایر فولیکولها از بین می روند. در اطراف این فولیکول یک تعداد سلول بنام سلولهای گرانولوزا وجود دارند. درست قبل از تخمک گذاری هورمون استرادیول به همراه هورمون FSH سبب می شوند که گیرنده هورمون LH در سلولهای گرانولوزا زیاد شود. توجه داشته باشید هر هورمونی در بدن برای اعمال اثرات خود نیاز به گیرنده مخصوص به خود دارد تا با نشستن بر روی آن گیرنده اثرات خود را ایجاد کند. وجود هورمون بدون گیرنده مربوطه، فاقد اثر خواهد بود. در اواخر فاز فولیکولی، استرادیول سبب تحریک ترشح هورمون LH توسط غده هیپوفیز می شود. برای اینکه این اثر تحریکی اتفاق بیفتد باید میزان استرادیول خون به مقدار کافی بالا رود. چند روز مانده به تخمک گذاری میزان هورمون LH بشدت بالا می رود و سبب تحریک بلوغ تخمک غالب می شود، بدنبال آن آزاد شدن تخمک یا تخمک گذاری اتفاق می افتد و پس از آن سلولهای گرانولوزا که اطراف فولیکول غالب را احاطه کرده بودند، تبدیل به جسم زرد می شوند که آن شروع به ترشح هورمون پروژسترون می کند. استرادیول رشد غدد مخاط رحم را تحریک می کند و مخاط رحم را آماده لانه گزینی جنین احتمالی می سازد
· فاز تخمک گذاری: تخمک گذاری تقریباً ۳۶-۳۴ ساعت پس از شروع ترشح شدید LH یا ۱۲-۱۰ ساعت پس از آنکه میزان LH خون به حداکثر رسید و یا ۳۶-۲۴ ساعت پس از به حداکثر رسیدن میزان استرادیول اتفاق می افتد. افزایش میزان پروژسترون خون سبب افزایش قابلیت اتساع جدار فولیکول و افزایش فعالیت آنزیمی می شود. این فعالیت آنزیمی سبب خورده شدن و پاره شدن جدار فولیکول شده و تخمک از داخل آن آزاد و تخمک گذاری صورت می گیرد. پس از آنکه تخمک آزاد شد، اندازه سلولهای گرانولوزا افزایش پیدا کرده و یک رنگ متمایل به زرد به خود می گیرند که حاصل آن تشکیل جسم زرد است. بلافاصله پس از تخمک گذاری درجه حرارت بدن نیم درجه افزایش می یابد و این افزایش تا شروع پریود بعدی باقی می ماند.
· فاز جسم زرد: مدت زمانی که جسم زرد زنده باقی می ماند و ظرفیت آن برای تولید هورمون بستگی به تداوم ترشح هورمون LH از غده هیپوفیز دارد. کار جسم زرد ترشح هورمون پروژسترون است که با مخاط رحم وارد واکنش شده و آنرا آماده لانه گزینی جنین می کند. در یک سیکل ماهیانه طبیعی که در آن تخمک گذاری اتفاق افتاده است، عملکرد جسم زرد ۱۱-۱۰ روز پس از تخمک گذاری شروع به کاهش کردن می کند، در نتیجه میزان ترشح هورمون پروژسترون هم کاهش می یابد. اگر جسم زرد نتواند خود را حفظ کند ۱۴ روز پس از تخمک گذاری پریود یا خونریزی ماهیانه اتفاق می افتد. در مواردیکه حاملگی ایجاد می شود هورمونی به اسم hCG از جفت ترشح می شود که مسئولیت حفظ جسم زرد را به عهده می گیرد.

بلوغ

هنگام تولد، نوزاد دختر دارای یک تعداد فولیکول در تخمدانهای خود است که روند تکاملی آنها در مرحله ای متوقف شده است. تا فرارسیدن موعد بلوغ، غده هیپوتالاموس در یک حالت سکون قرار دارد. در سن حدود ۸ سالگی غده هیپوتالاموس شروع به تولید و ترشح هورمون GnRH می کند. بعد از آن غدد فوق کلیه شروع به تولید و ترشح هورمون دی هیدرواپی آندروستندیون می کند که مسئول ایجاد مو در نواحی جنسی است که به آن آدرنارچ (Adrenarche) می گویند.

فرایند بلوغ (Puberty) به ترتیب شامل موارد زیر است:

· جوانه زدن سینه ها یا تلارچ (Thelarche)
· رشد مو در ناحیه زهار یا پوبارچ (Puparche)
· رشد قد و شروع پریود یا منارچ (Menarche)

پوپارچ وابسته به هورمون GnRH نمی باشد و معمولاً مابین تلارچ و منارچ اتفاق می افتد، ولی می تواند در هز زمان دیگری نیز حادث شود و معمولاً در دخترهای کشورهای مختلف متفاوت است. در آمریکا سن متوسط شروع منارچ (شروع پریود) دوازده و نیم سالگی است و معمولاً ما بین ۱۵-۹ سالگی دختران پریود می شوند.

همانطور که در بالا شرح داده شد، در بدن دخترها یک محور هورمونی وجود دارد که از بالا به پائین به شرح زیر است:: غده هیپوتالاموس ، غده هیپوفیز، و تخمدانها. شروع کار تخمدانها وابسته به شروع کار غده هیپوتالاموس می باشد. هر گونه اختلال در این محور سبب اختلال در پریود از جمله عدم پریود یا آمنوره می باشد.

با توجه به اطلاعاتی که در بالا فراهم شد، اکنون یک خانم می داند که:

· میزان هورمون پروژسترون در نیمه دوم پریود افزایش می یابد.
· در خانمهائیکه تخمک گذاری ندارند میزان هورمون پروژسترون خون افزایش نمی یابد.
· در وسط سیکل ماهیانه با اندازه گیری میزان LH خون یک خانم مطلع می شود که حداکثر شانس باروری کی است؟ چون حدود ۱۲ ساعت بعد از افزایش حداکثری هورمون LH، تخمک گذاری اتفاق می افتد و نزدیکی در این موعد حداکثر شانس بارور شدن را بهمراه دارد.
· علت اینکه بعد از لقاح مصنوعی برای خانمها هورمون پروژسترون تجویز می شود حفظ و نگهداری از مخاط رحم برای تداوم حاملگی است.
· با کاهش هورمون پروژسترون خون پریود اتفاق می افتد.
· با اندازه گیری درجه حرارت بدن می توان پی برد که آیا تخمک گذاری اتفاق افتاده است یا نه؟

---

• 
• 
• 

---

آرشیو مقالات سلامت بانوان